Zoek een gedicht

Toorn, Willem van

Wilem van Toorn werd geboren in 1935 in Amsterdam als zoon van een kleermaker. De vakanties bracht hij meestal door bij familie in de Betuwe waardoor hij zeer aan het rivierengebied gehecht raakte. Hij werkte als chemisch analist en daarna als onderwijzer.

Eind jaren vijftig werden in Maatstaf zijn eerste gedichten gepubliceerd. Zijn eerste roman, De toeschouwers (1963), leverde ongewenste publiciteit op. Inwoners van Dwingeloo, waar de auteur gewerkt had als leraar, meenden zich te herkennen in het verhaal over Oscar Lee die als onderwijzer van buitenaf in een bekrompen dorp terechtkomt. Een artikel in De Telegraaf leidde tot een rel. Sindsdien bouwt Van Toorn gestadig aan een omvangrijk oeuvre van romans, verhalen en gedichten.

Voor zijn roman Een leeg landschap (1988), werd hij voor de AKO-literatuurprijs genomineerd. In deze roman gaf Van Toorn uiting aan zijn bezorgdheid over de aantasting van het landschap, het verlies van waarden, de verloedering van de grote steden.

Voor zijn poëzie kreeg hij in 1982 de Jan Campertprijs en in 1992 de Herman Gorterprijs.

Naast schrijver van verhalen, romans en gedichten is Willem van Toorn tevens de auteur van twee jeugdboeken: het met een Zilveren Griffel bekroonde Rooie (1991) en Heer Doos (1997). Als vertaler heeft Van Toorn inmiddels ook zijn sporen verdiend. Hij vertaalde werk uit het Engels en Duits van uiteenlopende auteurs als John Updike, E.L.Doctorow en Franz Kafka.

Overleden: 31 mei 2024 te Chateauroux

publicaties:

De explosie (novelle, 1959)
Terug in het dorp (gedichten, 1960)
De toeschouwers (roman, 1963)
Kijkdoos (gedichten, 1963)
De neger (verhalen, 1966)
Twee dagreizen (roman, 1969)
Bataafsche Arcadia (verhalen, 1974)
Herhaalde wandeling. Gedichten 1960-1975 (1977)
De lotgevallen van Sebastiaan Terts (roman, 1978)
Een kraai bij Siena (gedichten, 1979)
Een opstand. Een keuze uit de verhalen (1980)
Pestvogels en andere verhalen (1980)
Het landleven (gedichten, 1981)
Gulliver en andere gedichten (1985)
Omtrent Kapelaan en andere verhalen (1985)
Een leeg landschap (roman, 1988)
De aardse republiek (gedichten, 1988)
Een dichteres van Malta. Vier verhalen, een toneeltekst en een interview (1988)
Rooie (jeugdboek, 1991)
Eiland (gedichten, 1991)
Het verhaal van een middag (roman, 1994)
Dooltuin (gedichten, met litho's van Willem den Ouden, 1995)
Tegen de tijd (gedichten, 1997)
Heer doos (Jeugdboek, 1997)
Leesbaar landschap (essay, 1998)
De rivier (roman, 1999)
Gedichten 1960-1997 (2001)
Het stuwmeer (gedichten, 2004)
Stoom (roman, 2005)
Contrapunten (gedichten, in samenwerking met Cees Andriessen, 2008)
De hofreis (gedichten, 2009)
De geur van gedroogde appels (verhalenbundel, 2010)
Het grote landschapsboek (essay, 2011)
Emanuel Querido, 1871-1943; Een leven met boeken (biografie over de oprichter van Em. Querido's Uitgeverij, 2015)
Zolang deze heuvels van aarde zijn (essays, 2016)
De jongenskamer (gedichten, 2018)
Morgenrood (roman, 2022)
Kafka voor beginners (literatuur, 2024)

Bezoek van vader

Ik zag je vandaag staan, diep in de tuin
waar het kleine graf van de hond ligt. Hoed en vest
zoals altijd. Goede sigaar. Je leek bewogen
door het vredig landschap waar je zoon nu huist,

bijna zo oud als jij mocht worden van de goden
die daarover gaan. Ik vraag mij dikwijls af
hoe jij het hier had gevonden, in dit oude
land met de andere taal. In jouw boers dialect

zou je de namen hebben geweten, denk ik,
van dingen hier die mij nog steeds ontroeren –
de houtstapels die op oktober wachten,
de nachten zwaar van stilte, de stemmen

van dorpsbewoners bij een open raam,
hierheen gedragen door de wind, de scherpe kef
nabij de bosrand, hond of vos, de geur
van hooi. Maar ik kon het niet meer vragen,

je bent al zo lang dood.
                        Je was een vreemde man,
een emigrant in eigen land, ver van je nest
van herkomst moest je ’s zondags met je zoons
door stadse straten wandelen. Je trok soms je zakmes
en stapte doodbedaard in voortuinen van onbekenden
om takken van bloeiende jasmijn of vlier te snijden,

die wij dan beschaamd droegen. Voor moeder,
zei je. Want de natuur was van iedereen, en jij
was altijd de jongen van het land gebleven
die door de crisis werk moest zoeken in de stad.

Je stak je hand op en liep kalm het pad
af naar het dal. Al haast doorzichtig. Rook om je hoofd,
je hoed een beetje scheef. Je leek tevreden.

Willem van Toorn (1935-2024)

Kraanvogels

Panische lucht. God sta ons bij, wat is
er in de diepe nacht gebeurd dat dit geweld
door het dakraam naar binnen moet. Niks mis:
ook de acteurs bij Tsjechov staarden ze al na

als zijn weemoed weer toesloeg. Overdag
in lange, slordige lijnen, bedaard pratend
tweehonderd meter hoog – maar ’s nachts gekrijs
alsof de ondergang naakt, of deze dagreis
is doodgelopen in finale duisternis.

Wie is hun gids? En waarom moeten wij
rechtop zitten in bed, alsof het ons aangaat
waar zij neerstrijken, de uitputting nabij,
bang wachtend op het eerste licht, de zeis
die vlijmscherp zingend door de velden slaat.

Willem van Toorn (1935-2024)

Vide grenier

Van heinde en ver, in horden en om wat
te vinden aangereisd door het herfstlandschap.
Contanten meegebracht, dit is de economie
van het kleingeld, de weemoed, het gedeukte,

gescheurde maar weer opgelapte, van wat ooit geliefd,
onmisbaar was. En van nog niet verloren dromen,
van tijd, dat er een toekomst was. De stoel waarop moeder
nog een dag stil voor het raam zat, lang bewaard

maar nu toch maar. De rubberen Babar
waar nooit mee is gespeeld. Een pakje klassenfoto’s
waarop je achter de rij kinderen het dorp compleet
met school en kerkhof en kaduuk kasteel

nog moeiteloos herkent. Zilveren vingerhoeden.
Een doos met kranten in perfecte staat, die van 3 oktober
1935 bovenop met in zwart-wit de duce,
die het juichend volk volgens de kop meedeelt

dat nu, op dit moment , het groot fascistisch heer
Abbesinië binnenvalt. Een opgezette uit. Gedragen schoenen
Er moet iets bij zijn wat je nog niet hebt
of al ondraaglijk lang niet meer.

Willem van Toorn (1935-2024)

In memoriam

Ik droomde dat je naast me lag vannacht.
Je was al ziek. Je zei: tot in mijn merg
ben ik van dood. Vind je het erg
dat je niet in me kunt? Hou me maar zacht

tegen je aan. Ik zei: je was zo wit
en moe toen ik je zag en dan onzicht-
baar in een kist waar ik het pad af ging,
de regen en het dorp in. Wachtend gras

lag naast de kuil in zoden opgetast.
Hoe ben je dan weer hier. Je zei: ik wou
nog doen wat ik waarom had nagelaten:
praten met je in bed hoe levens praten.
Maar wat ik nu ben heeft geen taal bij jou.

Er was geen lamp. Hoe ik je dan toch zag.
`k Viel in de droom in slaap. je hield me vast.
Koud bleef de kamer tot ver in de dag.

Willem van Toorn (1935-2024)

Drempel

Hier weten we nog niks:
of ik bijvoorbeeld uit donker
kom en in veel te veel licht
op zoek moet naar jouw ogen.

Of omgekeerd - dat juist ik
in verblindend licht sta en jij
uit een duister mij zoekt. Bewogen
dus onscherp doemt een foto

vaag op van het ogenblik
dat zwemen van evenwicht
al haast intreden. Om later
te raken aan het volmaakte:

haarscherp - als tenminste de sluier
exact op tijd is: binnen en buiten
samen in één gedicht
en dan ook jij en ik
in hetzelfde licht.

Willem van Toorn (1935-2024)

Een leeg huis 3

Stoelen samen gekocht
Bij Eigen Huis of Ons Home.
Vrolijk moesten ze, rood
zei je. Rood gezocht.

‘Een stoel,’ zei je, ‘er is geen
intiemer ding in een huis. Naar bed
kun je met iedereen wel, maar met
haast niemand, met jou alleen

wil ik over jaren
en jaren nog aan tafel
zitten. Koffie. De lamp
schijnt op je roerende hand.

‘Stoelen,’ zei je, ‘zijn dingen
voor een aandachtig lang
leven vol later. En later
steeds meer herinneringen.’

Willem van Toorn (1935-2024)

De rivier 5

Eenzaam ben je altijd aan het water
van een rivier, omdat het je achterlaat
met je gedachten aan de dood. En later
als het weerkomt nog altijd water

is maar ander water, terwijl jij dezelfde
blijft daar op de kant, waar het veer
is opgeheven en de schepen, meer
dan vroeger en blinder en sneller,
als treinen in hun eigen richting razen.

Maar dat zou ik immers voor je weglaten
uit deze prent. Is mijn klein schip al daar?
Laten wij dan nog één keer met elkaar
de heren zijn van dit lange papier,
ingrijpen in die boosaardige grap
van het water. Kijk naar de rivier.

Nu staat hij stil. Bewegingloos. En hier
stroomt het met jou en mij weg, stralend
en bloeiend zeewaarts, ons landschap.

Willem van Toorn (1935-2024)